“Wie in de zaal is nog nooit in een schoolgebouw geweest?” Op deze vraag steekt uiteraard niemand zijn vinger op. Des te meer reden om frisse en gezonde scholen hoog op de prioriteitenlijst te zetten, zoals wij deden met het seminar 'Circulair schoolontwerp en biobased materialen' op 21 juni in de Meshallen. Lees hier de meest spraakmakende uitkomsten.
Het seminar, georganiseerd door Stedebouw & Architectuur in samenwerking met Peter Eisenburger van Groene Morgen en onderwijsinrichter Eromesmarko, werd geopend door Rob van der Westen, beleidsadviseur huisvesting bij SPO Utrecht. Hij stipte met bovenstaande vraag het belang aan van leeromgevingen waar leerling én leerkracht goed kunnen vertoeven en verwees daarbij vooral naar de noodzaak om ook aan renovatie aandacht te besteden. Zo zijn in Utrecht de budgetten voor renovatie en nieuwbouw van schoolgebouwen rechtgetrokken. “Een besluit dat respect verdient”, aldus Van der Westen.
Houten scholen
Voor een gezonde leeromgeving staat het schoolgebouw centraal. Daarom wil advies- en ingenieursbureau WSP opdrachtgevers prikkelen duurzamer te ontwerpen en doet dat door veel scholen in Noorwegen en Zweden in kruislaaghout (CLT)te bouwen. “De vraag om in hout te bouwen is steeds vaker te horen bij scholen”, zegt Bas de Leijer, projectleider bouwconstructies bij WSP. Vooral de eigenschap van hout om CO2 op te slaan is een drijfveer om dit materiaal veelvuldig toe te passen. “Zie het als een hypotheek van CO2-opslag. En zelfs bij verbranding van hout heb je nog een negatieve CO2-uitstoot ten opzichte van beton, gezien bomen terug groeien.”
Een andere reden dat hout een geschikt bouwmateriaal voor scholenbouw is, is het gezonde binnenklimaat dat je ermee kunt creëren. “Je kunt er dampopen mee bouwen en hout in zicht reduceert bovendien stress en verhoogt concentratie”, zegt De Leijer. “Dat zorgt weer voor betere leerprestaties en dus voor een betere economie.” Veel hierover is vastgelegd in het PvE Frisse Scholen 2021, dat hier is in te zien.
De Leijer neemt een voorbeeld aan de Anne Frankschool in Utrecht, waar de wanden en vloeren van CLT zijn gemaakt. “Dit is modulair opgebouwd, dus er kunnen klaslokalen bij of af wanneer dat nodig is”, zegt hij. Repetitie betekent bovendien meer economisch werken. Hout kan weliswaar duurder uitvallen, maar de uitvoeringstijd is ook korter. “Dus eerder klaar betekent ook eerder operationeel. Neem dat mee in je beslissingen. Alleen de vloeren van hout levert al veel CO2-winst op.”
De biofilische school
Een andere voorstander voor bouwen met hout is Daan Bruggink van ORGA architect. Met schoolgebouw De Verwondering wil hij aantonen dat een focus op biomimicry en biofilisch ontwerp een enorm positief effect op de gezondheid van de leerling heeft. “Hoe meer verbinding wij met de natuur hebben hoe hoger ons welzijn”, zegt hij. “Dat is interessant voor de bouw: een hoog percentage van de kosten zijn de werknemers. Het is dus een goed verdienmodel om jouw gebouw gezonder te maken.” Voor schoolgebouwen is dat echter een uitdaging, immers is er niet één partij die verdient aan gezondere kinderen. “Daarom is discussie in het proces belangrijk. Zet een goed team neer met adviseurs, installateur, architect, opdrachtgever, de school, et cetera.”
De Verwondering straalt een en al natuur uit. Zo ervaren de kinderen en leerkrachten veel licht, lucht en landschap en is veel van het toegepaste CLT in zicht. Opmerkelijk hierin is dat het materiaal ook mag slijten, zegt Bruggink: “In nieuwbouw mag niets slijten. Gek, eigenlijk, want we zoeken op vakantie ook oude dingen op. Het voelt goed. Bovendien: niemand raakt een betonnen steunpilaar aan, maar bij hout gebeurt dat wel.” Die trigger op natuurlijke aspecten is wetenschappelijk onderbouwd: een biophilic leeromgeving zorgt voor 5 tot 15 procent hogere testscores bij kinderen en natuurlijk daglicht verhoogt de leercapaciteit met 20 tot 25 procent.
Foto door ORGA architect
Meer over De Verwondering lees je hier.
Ontwerp installatiearm
Een andere ontwikkeling in gezonde schoolgebouwen is installatiearm ontwerpen. Een no-brainer volgens Bart Advokaat, energieadviseur bij Merosch: “Extra isoleren betekent minder verwarmen. Je kunt van BENG dus naar ENG door extra isolatie.” De compactheid van het gebouw speelt daar ook aan mee. “Dat begint met de oriëntatie van het gebouw. Vul het gebouwvolume zo in dat lokalen op het noorden worden gericht. Daar is veel energiewinst in te halen: in de wintermaanden warmen de kinderen het lokaal op en in de zomer hoef je nauwelijks te koelen. Op het zuiden plaats je bijvoorbeeld de aula en spreekkamers; functies die minder zwaar bezet zijn. Dit kan wel vijf euro per vierkante meter besparen.”
Deze opgave begint bij een aloud adagium: meten is weten. “Monitor wat je doet”, zegt Advokaat. Zo moeten installaties altijd worden gefinetuned voordat ze precies functioneren zoals bedoeld, maar monitoren zorgt ook voor een gedegen basis om vanuit te handelen. Tocht, koudeval, warmteverlies en meer zijn zo op te speuren, zodat je gericht aan oplossingen kunt werken.
Het Levende Schoolgebouw
De gezondheid van een gebouw stopt niet bij de oplevering. Een goed gebouw in gebruik bepaalt uiteindelijk het succes, zegt bioloog en conceptontwikkelaar Kim van der Leest. Zij schreef namens de Koninklijke Vereniging van Hoveniers en Groenvoorzieners (VHG) Het Levende Gebouw, een inspiratiebron met meer dan 400 praktijkvoorbeelden en aandachtspunten voor het inrichten van een levend en groen gebouw als prettige, gezonde natuurlijke plek. “Goed voor zowel mens, natuur, klimaat als economie”, aldus Van der Leest.
Groen in en om het gebouw kan tot 8 graden verkoeling zorgen. Een eenvoudig sedumdak kan tot 10 decibel geluid reduceren. Deze makkelijk te stapelen functies zijn inherent aan een groenrijke omgeving, dus ook cruciaal voor een gezond schoolgebouw. Beter nog: een groen schoolplein kan ingezet worden als lesmateriaal en leerplek ineen. Van der Leest ontwierp een integraal model voor Het Levende Gebouw, direct toepasbaar op schoolgebouwen en -terreinen. “Tevens is bijbehorend lesmateriaal als e-learning beschikbaar, wat modulair is opgebouwd met veel praktische voorbeelden. Geschikt voor zowel groen als grijs onderwijs”, aldus Van der Leest.
Meer weten over e-learning met Het Levende Gebouw? Bekijk hier meer informatie.
Een fysiek exemplaar van een van de handleidingen bestellen? Speciaal voor dit verslag kun je voor een sterk gereduceerd tarief De Levende Openbare Ruimte, De Levende Tuin en/of Het Levende Gebouw bestellen. Scan daarvoor deze qr-code.
Samensmelting van groen en onderwijs
Dat een school nu al groen, gezond en duurzaam kan zijn, bewijst de Hogeschool Aeres in Almere. Dit state of the art schoolgebouw heeft een gevel met weelderig groen, bomen op het dak en een groene loper van maaiveld tot dak, zodat student en docent te allen tijde in contact staan met de natuur. Dit groen heeft niet alleen een gezonde werking op het binnenklimaat, maar stimuleert ook om te bewegen en te ontmoeten. Een van de succesfactoren? De inbreng van de gebruikers zelf.
De Hogeschool Aeres leidt studenten op in verschillende vormen van groenonderwijs. Om curriculum te verbinden aan het schoolgebouw, wordt groen in variërende samenstellingen toegepast in de leslokalen. Zo kan worden gemeten wat het effect op de leerprestaties is. Bovendien kunnen studenten een daktuin gebruiken voor hun proefopstellingen, zodat het groen dat is ingezet voor gebouw en omgeving ook dient als lesmateriaal. Zulke combinaties zijn cruciaal bij het gefinancierd krijgen van de groene oplossingen.
Foto door Gerard van Beek uit Leeuwarden voor BDG Architecten
Meer over de ontwerpkeuzes voor de Hogeschool Aeres vind je hier.
Duurzame & Gezonde Scholen Congres 2022
Geïnspireerd geraakt door de uitkomsten van het seminar? Mis dan het vervolg, namelijk de tweede editie van het Duurzame & Gezonde Scholen Congres op 9 november 2022. Tijdens dit congres staan samenwerking en financiering centraal, met uiteraard voldoende aandacht voor succesverhalen van gezonde schoolgebouwen.
Meld je nu alvast aan voor het Duurzame & Gezonde Scholen Congres en blijf op de hoogte via onze nieuwsbrief.
